رییس کمیسیون انرژی اتاق تهران معتقد است رقابت شکل گرفته میان روسیه و عربستان در عرضه نفت‌خام، می‌تواند فتیله پایین‌کشیده شده قیمت‌ها را بار دیگر بالا برد.
رضا پدیدار، رییس کمیسیون انرژی و محیط زیست اتاق تهران، در تحلیل بازار جهانی نفت که این روزها در سایه ویروس کرونا، افت کم‌سابقه‌ای را به معرض نمایش گذاشته، عنوان کرد که شوک منفی تقاضا در بازار کرونازده نفت، ممکن است تا چندین ماه ادامه داشته باشد. هرچند به گفته وی، رقابت شکل گرفته میان روسیه و عربستان در عرضه نفت‌خام، می‌تواند فتیله پایین‌کشیده شده قیمت‌ها را بار دیگر بالا برد.
فضای آلوده جهانی با توجه به شیوع بالای ویروس کرونا در جهان و کاهش تقاضای کشورهای مصرف‌کننده از جمله چین، صادرات نفت به این بازار بزرگ را دچار چالش کرده به گونه‌ای که در حال حاضر در برخی از شهرهای این کشور هنوز صنایع به روال سابق بازنگشته است.
بر این اساس می‌توان گفت چالش اصلی حال حاضر بازار نفت، گسترش ویروس کرونا در سراسر جهان و همچنین غیرقابل پیش‌بینی بودن زمان کنترل و غلبه بر این بیماری است که به نظر می‌رسد تا پایان نیمه اول سال ۲۰۲۰ میلادی این روند ادامه داشته باشد، چرا که با توجه به شکست مذاکرات کشورهای عضو اوپک و اوپک‌پلاس در وین در جریان برگزاری نشست فوق‌العاده ۱۷۸ اوپک که به دنبال افزایش قیمت نفت به دلیل تقاضا در اثر شیوع ویروس کرونا بودند، کاهش بیشتر تولید برای سه ماهه دوم سال جاری میلادی محقق نشد و از سویی توافق کاهش تولید در ماه مارس نیز تمدید نشد.
از سوی دیگر، عربستان بودجه سال ۲۰۲۰ خود را با فروش 8.9 میلیون بشکه‌ای نفت ۶۴ دلاری بسته است که هم‌اکنون می‌توان گفت با کسری ۵۰ میلیارد دلاری روبروست. بر این اساس عربستان اعلام کرده که قصد دارد میزان صادرات خود را به ۱۰ میلیون بشکه در روز برساند و به مشتریان خود تخفیف‌های ویژه‌ای از ۳ تا ۱۰ دلار دهد. این در حالی است که بازارها به علت شیوع مداوم کرونا از نظر تقاضا وضع خوبی ندارند و با مازاد عرضه مواجه‌اند و عربستان با اضافه کردن عرضه نفت به بازار فشار شدیدتری را در جهت کاهش بیشتر قیمت نفت وارد می‌کند.
همچنین در طرف مقابل، روسیه بودجه خود را با نفت ۴۸ دلاری بسته است که بدین ترتیب این کشور نفت‌خیز نسبت به قیمت‌های پایین‌تر و در مقایسه با اعضای اوپک تا اندازه‌ای ایمن‌تر رفتار کرده‌است. هر چند در سیاست‌های خاورمیانه این دو کشور تا حدودی روبه‌روی یکدیگر ایستاده‌اند اما بازنده اصلی نبرد نفتی یا بهتر بگوییم جنگ قیمتی نفت کیست؟ به نوعی می‌توان بازی حساب شده‌ای نیز پیش‌بینی کرد که توسط روسیه و عربستان شکل گرفته است تا رقیب بالقوه خود یعنی شیل‌اویل آمریکا را برای همیشه از صحنه انرژی جهانی خارج کنند.
ناگفته نماند که روسیه و عربستان از بزرگترین تولیدکنندگان نفت جهان هستند و با توجه به مازاد تولیدی که دارند و همچنین به پشتوانه ذخایر استراتژیک خود می‌توانند با تمهیدات لازم سقوط ۳۲ درصدی در قیمت تحویل نفت وست‌تگزاس اینترمدیت برای ماه آوریل را پشت سر بگذارند. بر این اساس حتی تا شش ماه دیگر هم چنانچه قیمت نفت در محدوده ۳۰ تا ۴۰ دلاری نوسان کند، کشورها می‌توانند این قیمت را تحمل کنند، اما ضربه اصلی به رقیب بالقوه یعنی نفت شیل وارد شده و موجب اعلام ورشکستگی بسیاری از شرکت‌های فعال در منطقه شمال آمریکا خواهد بود. از طرف دیگر و از منظر نگاه کلی به اقتصاد جهانی و بازارهای سهام نیز باید گفت که اولین قدم در درک بازار نفت، تفکیک عوامل موثر بر نوسان قیمت به عوامل شوک عرضه و شوک تقاضا است.
به هر صورت قیمت نفت می‌تواند به دلیل هر کدام از این شوک‌ها بالا یا پایین برود اما پیامدهای آن بسیار با هم متفاوت است. در این میان و در بخش شوک تقاضا باید گفت که اول از همه توجه داشته باشیم که نفت خام به خودی خود تقریبا هیچ کاربردی و یا مصرفی در بر ندارد. اما جامعه تقاضا برای فرآورده‌ها همانند بنزین، گازوییل، نفت سفید، سوخت‌های دیزلی یا سوخت جت مطرح و وجود خواهد داشت.
پس تقاضای نفت خام به اصطلاح تقاضای مشتقه است. بدین ترتیب اگر به هر دلیلی تقاضای فراورده کم شود، قیمت نفت خام هم افت خواهد کرد. به طور مثال اگر به دلیل نگرانی از کرونا، پروازها و سفرها لغو شود، تقاضای بنزین، دیزل، سوخت جت و به تبع آن تقاضای نفت کم شده و قیمت نفت خام افت قابل توجهی را تجربه می‌کند. در مقابل آن، شوک عرضه را داریم که مانند هر کالای دیگری، اگر عرضه کل نفت خام کم یا زیاد شود، قیمت آن تغییر می‌کند. به طور نمونه، هنگامی که اوپک برای دستیابی به یک توافق ناکام می‌ماند بازار نفت با شوک مثبت عرضه مواجه خواهد شد.
در مقابل وقتی به دلیل طوفان یا خرابکاری، بخشی از خط لوله یا تاسیسات نفتی تخریب می‌شود، ما شوک منفی عرضه را خواهیم داشت که خود سرفصل دیگری در بازار قلمداد می‌شود. در این صورت وقتی بازار با شوک مثبت عرضه (جنگ روسیه و عربستان برای عرضه مازاد) مواجه شود، قیمت نفت خام افت خواهد کرد. به هر صورت قیمت نفت خام به دو دلیل کاملا مستقل از هم می‌تواند افت کند. اگر فقط قیمت را رصد کنیم نمی‌توانیم تشخیص دهیم که آیا افت قیمت به دلیل شوک منفی تقاضا بوده یا به خاطر شوک مثبت عرضه. تشخیص این مهم نیاز به دانش بازار و در مرحله بعدی، مدل‌های اقتصادسنجی و اقتصادی ساختاری دارد.
در نتیجه و بر اساس نظریه اعلام شده از سوی کارشناسان نفتی باید گفت که:
الف - افت قیمت ناشی از شوک عرضه و شوک تقاضا پیامدهای خیلی متفاوتی برای صنایع مختلف به همراه دارد. یعنی اگر افت قیمت به دلیل شوک منفی تقاضا باشد، همه صنایع درگیر در زنجیره تولید و عرضه از جمله پالایشگاه‌ها و پمپ بنزین‌ها و حتی صنایعی مانند خطوط هوایی همسو با قیمت نفت خام افت می‌کنند. اما بر عکس، اگر افت قیمت نفت خام به خاطر شوک عرضه باشد ولی شوک تقاضا در کار نباشد، خبر بدی برای شرکت‌های نفتی و خبر خوبی برای صنایعی مثل پالایشگاه‌ها و خطوط هوایی است. در نتیجه، همبستگی سودآوری و قیمت سهام شرکت‌های بالادست و پایین دست، در حالت شوک تقاضا مثبت و در حالت شوک عرضه منفی است.
ب- شوک‌های منفی عرضه معمولا گذرا و شوک‌های مثبت عرضه معمولا ماندگارتر هستند. شوک‌های منفی عرضه مثل خرابی خط لوله معمولا به سرعت ریشه‌یابی شده و تلاش می‌شود تا رفع شوند. شوک‌های مثبت عرضه ولی به این سادگی تمام نمی‌شوند، چون معمولا محصول عوامل ساختاری مثل بازگشت نفت شیل هستند. شوک‌های تقاضا معمولا کوتاه‌مدت نیستند، البته استثنا هم داریم.
ج- شوک تقاضا خبر بدی برای همه کشورها است. شوک عرضه نیز خبر بدی برای صادرکنندگان و خبر خوبی برای واردکنندگان نفت خام است. در زمان شوک منفی تقاضا، معمولا نرخ‌های بهره جهانی و قیمت‌های سایر شاخص‌ها هم افت می‌کند و این به کشورهای صادرکننده نفت کمک می‌کند تا حدی تراز پرداخت‌های خود را حفظ کنند. در زمان شوک مثبت عرضه، بر عکس نرخ‌های بهره جهانی و قیمت سایر شاخص‌ها بالاست چون اقتصاد جهانی وضع خوبی دارد و فشار مضاعفی بر تراز پرداخت‌های کشورهای صادرکننده نفت وارد می‌شود.
در نتیجه افت ناگهانی قیمت نفت در ماه جاری میلادی (مارس ۲۰۲۰) ماحصل دو نیروی مختلف است: شوک منفی تقاضا ناشی از کرونا و شوک مثبت عرضه ناشی رقابت روسیه و عربستان. اما کارشناسان جهانی معتقدند اینکه کرونا تبدیل به ریسک سیستمی و یک رکود جهانی می‌شود یا نه را هنوز نمی‌دانیم اما تقریبا روشن است که یک شوک منفی تقاضا برای چندین ماه خواهیم داشت. شوک مثبت عرضه نفت به کمک اقتصاد کرونازده دنیا می‌آید و می‌تواند به خروج سریع‌تر از رکود ناشی از کرونا کمک کند.
و در کلام خلاصه اینکه با گسترش این بیماری به کره‌جنوبی و اروپا و هم چنین آمریکای شمالی می‌تواند تعطیلی گسترده‌تر و تاثیر به مراتب بیشتر بر تقاضا را به همراه داشته باشد.